Siyah Benek Hastalığı (Colletotrichum coccodes)

Hastalık hakkında genel bilgi: 

Hastalık etmeni olan Colletotrichum coccodes domates ve patateste tahripkar olmak üzere çeşitli bitki familyalarına ait çok geniş bir konukçuya sahip olan kozmopolit bir patojendir. Ülkemizde yıllar önce Doğu Anadolu, İç Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinde şikayet konusu olan etmen, bugün Marmara ve Ege dahil Türkiye’nin her yerinde çok önemli durumdadır. Patates ve domateste siyah benek, domates ve diğer konukçularda kahverengi kök çürüklüğü, meyvede antraknoz ve tüm konukçularda solgunluk adlarıyla tanınan hastalıkları yapan C. coccodes dünyanın hemen her yerine yayılmış durumdadır.

Belirtileri nasıl olmaktadır ?

Hastalık etmeninin patates bitkilerinde oluşturduğu gerçek belirti tipi nispeten geç meydana gelmektedir. İlk belirtiler yaprakta klorotik lekelerin belirmesi ve daha sonra bu yaprakların aşağıya doğru sarkarak solgunluk göstermesi şeklindedir. Genellikle patateslerde hastalık belirtileri alt yapraklardan başlar ve yukarı doğru ilerleyen hafif bir solgunluğu takip eden bir sararmadır. Hastalık bir tarlada lokal olarak değişik çap büyüklüğünde dairesel alanlar halinde görülür. Buralarda ki bitkilerde gelişme geriliği, yapraklarda klorozis ve solgunluk daha alt yapraklarda nekrozis ve enfekte olan bitkide kurumaların meydana geldiği göze çarpar. Ölü bitki gövdelerinde yaprakların genellikle asılı kaldıkları görülür. Ölü bitkilerin daha alt kısımları özellikle nodyum bölgeleri sklerotiumlar ile kaplanır. Enfekteli bitkilerin kökleri ve stolonları çok sayıda küçük kahverengi lekelerle kuşatılır. Hastalıklı bitkilerde total kök gelişimi yavaşlar ve köklerde kahverengiden siyaha dönüşen renk değişimi gözlenir. Kökler, stolonlar ve gövdenin toprağa yakın kısımlarının küçük siyah nokta şeklindeki sklerotiumlarla kaplanır ve bu nokta şeklindeki küçük siyah sklerotiumlar etmenin varlığını en iyi şekilde ortaya koymaktadır.  Kök boğazı ve köklerde hastalık etmenin etkisi sonucu korteks tabakası parçalanır. Böyle bitkiler köklenmek için elle topraktan çekildiklerinde kolayca topraktan çıkarılırlar. Aynı zamanda korteksin alt kısmında çok sayıda sklerotium meydana gelmektedir. Korteks pul pul kalkarak merkezi silindirden ayrılmaktadır. Etmen patates yumrularında da zarar meydana getirir. Yüzeysel lekelere neden olur. Yumrunun büyük bir kısmında lekeler yuvarlağımsı benekler halinde görülmektedir.

Yumrular küçük, şekilsiz ve lastik gibi yumuşak olmaktadır. Yumrular kök boğazına ne kadar yakın olursa o nispette fazla zarar görülür. Hastalığın çok ileri hallerinde kök boğazına yakın yumrular üzerinde oluşan lekeler, Helminthosporium solanin’nin meydana getirdiği belirtiler ile karıştırılabilir. Ancak yumrunun daha yakından incelenmesiyle renk bozulması olan bölgelerde Colletotrichum coccodes’in nokta benzeri küçük siyah sklerotları göze çarpar ve bunlar bir el lupu ( büyüteç) ile rahatlıkla görülür.

Etmenin adı çok uzun süre C. atramentarium olarak bilinmiştir. Aservulus içinde oluşan konidiumları uzunca silindirik ve hafif sivri uçludur. Hasta organlar üzerinde ve kültürlerde bol miktarda oluşan sklerotların kenar kısımlarında tipik seta’lar vardır.

Patojen toprak kaynaklı bir fungustur. Kışlamasında ve yayılmasında sklerotların büyük bir önemi vardır. Hastalıklı köklerde ve diğer bitki artıklarında canlılığını çok uzun süre sklerot halinde sürdürür. Bulaşık toprak ve üretim materyali ile ( Yumru, tohum, rhizom vb.) taşınır. Sulama suları da konidiumları taşıyarak sağlam bitkilere ulaştırır. C.coccodes özellikle konukçu için uygun olmayan yetiştirme koşullarında büyük kayıplara neden olur. Hastalık toprak sıcaklığı ile yakından ilgilidir. Toprakta sıcaklık 28 ^oC ye ulaşmadan hastalık görülmez. Su stresine maruz kalmış bitkilerde hastalık daha çabuk ve şiddetli olarak çıkar. Kumlu ve kireçli topraklarda hastalık daha erken başlar.

Etmenin sklerotları 2 yıl canlılığını korur. Uygun koşullarda aktive kazanarak misel oluştururlar. Miseller köklerden ve epikotilden penetrasyon yapar. Kök kabuğunda gelişmeye başlar ve kısa zamanda iletim sistemine geçer.

Mücadele

Kültürel Mücadele

1. Tohum temizliği
2. Yumru inokulumunu önlemek için anaç kademesinde ithal edilen ve hastalıktan ari olduğu bilinen tohumluk yumrular hastalıkla bulaşık olmayan tarlalara dikilmeli,
3. Uzun yıllar (4-5 yıllık) münavebe uygulanmalı,
4. Aşırı gübreleme ve sulamadan kaçınılmalı,
5. Hastalıklı bitki artıkları imha edilmeli,
6. Konukçu yabancı otları yakılarak imha edilmeli,
7. Hasattan sonra depolamadan önce, hasat ve nakliye sırasında mekanik zarara uğrayan yumrular ayıklandıktan sonra, yumruların bazı iyileştirme işlemlerine( sıcaklık uygulaması) tabii tutulduktan sonra depoya konulmasına dikkat edilmelidir.