Patates Böceği (Leptinotarsa decemlineata)

Tarihçesi

Anavatanı Kuzey Amerika olan Patates böceği, Leptinotarsa decemlineata (Say.) (Coleoptera: Chrysomelidae), kültür ve yabani Solanaceae bitkileriyle beslenerek yaşamını sürdürür, ancak bulunduğu ülkelerde önemli bir patates zararlısı olarak bilinir. Hem ergin hem de larva döneminde yapraklarda oburca beslenmeleri sonucu, bitkiler yapraksız kalıp çalılaşmakta ve bunun sonucunda da verim önemli oranda azalmaktadır.

-Thomos Say-

Böceğin kökeni tam olarak bilinmemekte ama Colorado’da yaygın şekilde bulunduğundan “Colorado beetle” olarak tüm Dünya’da anılmaktadır. Böceğin ilk keşfini 1824 yılında Rocky Dağların’da Solanum rostratum (it üzümü) bitkisi üzerinde “Thomas Say” tarafından bulunmuştur. Yaklaşık 1840 yıllarında patates ekimi yayıldığı zamanlarda, patates bitkisinin bir numaralı zararlısı olmuştur. Hatta en büyük buluşlardan birisi olarak görülen “DDT” kimyasal ilacı bile bu böcek için kullanılmıştı. Başlarda işe yaramadı değil ! Ama unuttukları bir şey vardı bu böcek insanları kanserojen yapan ilaca bile dayanıklılık kazanabiliyordu !

Solanum rostratum (it üzümü) 

Soğuk Savaş Döneminde Sıkıntılı Günler

İkinci Dünya Savaşından sonra çoğu devlet ekonomik bunalıma girmişti. Bunlardan biri tabi ki ilk akla gelen devlet Almanya idi. Almanya ikinci dünya savaşından sonra her açıdan sıkıntılı durumdaydı. Savaşın yenilgisi ve ekonomisinin bozulmasıyla birlikte kıtlık ile de mücadele etmek zorunda kalıyordu. İnsanlar savaştan dolayı o kadar kıtlık çekti ki halkın tabiriyle “fakir yemeği” olan patates üretimine geçildi. Patates ile en azından kıtlıkla mücadele edilebiliyordu ta ki 1950 yıllarına kadar. Doğu Alman Hükümeti o yıllarda bir açıklamada bulunarak ; “Amerikalıların” bitkileri sabote için uçaklarıyla patates böceklerini saldığını ifade etti.” Hatta bazı alman çiftçileri tarlalarında çalışırken gökten böcek yağdığını söyleyenler bile var” Bu haberin doğruluğu hakkında bir şey söylemek zor ama çarpıcı gerçek şu ki yıllardır Almanya’da görülmeyen patates böceklerinin bir an da yüz binlercesi ortaya çıkması akıllarda şüphe uyandırmıyor değil !

Bu Patates böcekleri Almanya’nın canını o kadar yakmıştı ki elinden hiç bir şey gelmiyordu. Hükümet olağanüstü hal ilan edip bu zararlı için çalışmalar ve tabi ki propagandalara başvurdu. Durum o kadar ciddi bir hal almıştı ki o dönemden kalan bildiri – afiş çalışmalarını sizinle burada paylaşacağım işin vaziyetini siz anlayın !

Türkçe ismi: Patates böceği

Uluslararası yaygın isimleri:

English: Colorado beetle

Spanish: catarinita de la papa; dorifora; escarabajo de las hojas de patata; escarabajo del Colorado; mayata o catarinita de la papa; tortuguilla de la papa de Colorado

French: chrysomèle de la pomme de terre; doryphore de la pomme de terre

Russian: Koloradskii kartofel’nyi zhuk

Portuguese: doriforo; escaravelho da batateira

Yaygın Yerel isimleri:

Denmark: coloradobille; kartoffelbille

Finland: koloradokuoriainen

Germany: Kartoffelkäfer; Kolorado-käfer

Hungary: burgonyabogar

Iran: susske sibsamini

Italy: crisomela della patata; dorifora delle patate; scarabeo del Colorado

Netherlands: Coloradokever

Norway: koloradobille

Sweden: koloradoskalbagge

Turkey: patetes bocegi

Bilimsel ismi:  Leptinotarsa decemlineata Say, 1824

Taksonomisi:

Domain: Eukaryota

    Kingdom: Metazoa

        Phylum: Arthropoda

            Subphylum: Uniramia

                Class: Insecta

                    Order: Coleoptera

                        Family: Chrysomelidae

                            Genus: Leptinotarsa

                                Species: Leptinotarsa decemlineata

Nasıl Bir Böcektir ?

Yumurta – Larva – Pupa – Ergin

Ergin 10-12 mm boyunda, sarı kırmızımsı renkli, sırtı kuvvetli bombelidir. Antenleri 11 segmentli olup ilk 6 segment sarı diğerleri siyahtır. Toraks sarı renkli olup, ortada genellikle “V”, ya da böbrek şeklinde, bunun yanlarında da birkaç adet siyah renkli leke vardır. Sertleşmiş olan üst kanatların üzerinde 5 bir tarafta, 5 diğer tarafta olmak üzere 10 tane uzunlamasına siyah renkli bant vardır. Hatta bu çizgiler sayesinde halk arasında çizgili böcek – pijamalı böcek adını verenlerde olmuştur. Üst kanatların altında ince, şeffaf, pembe renkli, damarları belirgin alt kanatlar bulunur ki bu ancak böcek uçarken görünebilmektedir ya da morfolojik araştırmalar esnasında görebilirsiniz.

Yumurta koyu sarı renkli ve oval şeklinde olup, 1-2 mm uzunluğundadır. Larva yumurtadan ilk çıktığı zaman 4–5 mm boyunda olup, olgunlaşınca 11–13 mm’ye ulaşır. Olgun larva kambur duruşlu, başı koyu kahverengi olup, vücudu portakal sarısı rengindedir. Vücut segmentlerinin her iki yanında ikişer sıra halinde siyah leke bulunur.

Pupa 10-11 mm uzunluğunda turuncu renklidir. Toprakta serbest pupa halinde bulunur.

Nasıl yaşamaktadır ?

Patates böceği kışı toprağın 5 cm ile 30 cm arasında değişen derinliklerde ergin olarak geçirir. Kışlayan erginler ilkbaharda toprağın 10 cm derinliğindeki sıcaklık ortalaması 13°C’yi aştığında çıkmaya başlar. Bu tarih Marmara ve Ege bölgelerinde genellikle nisan ayının ikinci haftasını takip eden günlerdir. İç Anadolu’da ise çıkışlar mayıs başına kadar devam eder. Kışlama yerinden çıkan erginler hemen beslenecek bitki ararlar. Bu devrede patatesler yeni sürmektedir. Kışlama yerini terk ettikleri sahalarda patates bitkisi yoksa, besin aramak üzere başka yerlere uçarlar. Patates böceğinin yayılması bu sırada olmaktadır.

Dişilerin bir kısmı kışı döllenmiş olarak geçirirler. Bunlar topraktan çıkıp kısa bir süre beslendikten sonra yumurtlamaya başlarlar. Diğer erginler ise çıkıştan 2–3 gün sonra çiftleşerek yumurtlar. Yumurtalarını gruplar halinde veya bazen tek tek yaprakların alt yüzlerine bırakırlar. Bir kümede 2–57 adet yumurta bulunur. Bir dişi bir sezonda toplamda 500–3000 yumurta bırakabilir. Hiç çiftleşmemiş dişiler de yumurta bırakırlarsa da, bu yumurtalar 4–8 gün sonra bozulur. Yumurtalar 14.7°C’de 10 günde, 21.5°C’de 6 günde açılır. 12°C’nin altında ise açılma olmaz.

Yumurtadan çıkan larvalar önce toplu halde beslenir, sonra bitkinin üzerine yayılarak oburca beslenirler. 4–5 gün ara ile 4 gömlek değiştirerek sıcaklığa bağlı olarak 19–24 günde olgun hale gelir. Gelişmesini tamamlayan larvalar bitkiyi terk ederek toprağa inerler ve toprağın 5–18 cm derinliğinde pupa olurlar. Pupa süresi 5–14 gündür.

Ergin ömürleri ortalama olarak dişilerde 33, erkeklerde 22 gündür. Erginlerin hiç beslenmeden 19–62 gün yaşadığı saptanmıştır. Patates böceğinin gelişme eşiği 10.1°C dir.

Patates böceği Marmara Bölgesi koşullarında 3–4, Orta Anadolu Bölgesi koşul-larında 1.5 döl vermektedir. Son döl erginleri, sonbaharda havaların serinlemesiyle genellikle geceleri toprağın 2–4 cm derinliklerine çekilmekte, gündüz güneşli saatlerde çıkarak tekrar beslenmektedir. Sıcaklık 13°C’nin altına düştüğünde erginler kışlama yerine çekilmektedir ki, bu da ekim ayı sonu ile kasım ayı başına rastlamaktadır.

Zararı nasıl olmaktadır ?

Patates böceği’nin ergin ve larvaları patates ve patlıcan yapraklarını genellikle dıştan başlayarak içe doğru yemekte, ya da yaprakta bir delik açarak bu deliği genişletmek suretiyle beslenmektedir. Önce yaprakların ana damarlarını bırakarak beslenir, sonra onu da yiyerek bitkileri sadece gövdeden ibaret bir hale getirirler. Larva ve erginler patates ve patlıcanın çiçekleri ile de beslenmekte, patlıcan meyvesini kemirerek yemektedirler.

Patates böceği’nin beslenerek yaptığı zararın yanı sıra virüs ve bakteri etmenlerinin yayılmasında da rol oynadığı bilinmektedir.

Zararlı patates üretimi yapılan tüm bölgelerde bulunmaktadır.

Bilinen Konukçuları nelerdir ?

Patates böceğinin ülkemizdeki ana konukçuları patates ve patlıcandır. Domates ve yabani Solanaceae’lerde konukçuları arasındadır.

Bilinen doğal düşmanları nelerdir ?

Mücadelesi

Kültürel Mücadele

Mekanik Mücadele

Kimyasal Mücadele

Alternatif mücadele

Fotoğraf ve videolar